Historia Towarzystwa Czytelni Ludowych w Polsce
Początki Towarzystwa Czytelni Ludowych w Polsce sięgają drugiej
połowy XIX w. Wówczas, w obliczu groźby germanizacji, Polacy rozpoczęli
przeciwstawianie się zaborcy, by w ten sposób uratować narodowego
ducha.
14 stycznia 1872 r. w Poznaniu powstało Towarzystwo Oświaty
Ludowej (TOL). Jego zadaniem było m. in. tworzenie bibliotek polskich,
prowadzenie kolportażu obrazów religijnych i historycznych. Do tej
pracy powołano organizatorów "okręgowych", którzy popełnili jednak
kilka istotnych błędów. Najważniejsze z nich to nieuwzględnienie
istniejących już placówek oświatowych, nienawiązanie współpracy z
kapłanami pracującymi wśród ludzi, a także organizowanie wbrew statutowi
wieców i spotkań w duchu patriotycznym. Na jeden z nich w 1878 r.
wkroczyła pruska żandarmeria i od tego momentu zakazano działalności.
Po dwóch latach zawieszenia, 11 października 1880 r., ci sami działacze
powołali do życia Towarzystwo Czytelni Ludowych (TCL). Jego celem
było: "szerzenie pożytecznych, podnoszących religijne uczucia ludu
i pouczających książek polskich, zakładanie bibliotek ludowych".
Towarzystwo powołało powiatowych mężów zaufania, tzw. delegatów oraz
nawiązało ściślejszy kontakt z księżmi. Bibliotekę centralną otworzono
w Poznaniu. Mniejsze funkcjonowały przeważnie w mieszkaniach prywatnych
lub na plebaniach, a bibliotekarze pracowali społecznie.
Dla działalności TCL bardzo ważny był rok 1906, kiedy
to po raz pierwszy doroczne walne zgromadzenie TCL nazwano Sejmikiem
Oświatowym. 1 stycznia 1912 r. sekretarzem generalnym Towarzystwa
został mianowany ks. Antoni Ludwiczak.
W okresie I wojny światowe działalność TCL przycichła,
ale powstała nowa idea - wysyłania książek do polskich żołnierzy
walczących na frontach, zwłaszcza francuskim. Ożywienie nastąpiło
w 1916 r., gdy zapowiedziano utworzenie Królestwa Polskiego, a tym
samym ożywiono nadzieje odbudowy państwowości polskiej.
W okresie międzywojennym działalność Towarzystwa Czytelni
Ludowych znacznie się nasiliła. Ks. Antoni Ludwiczak, będący wtedy
posłem I kadencji II Rzeczypospolitej, zaczął dążyć do utworzenia
Uniwersytetu Ludowego. Ostatecznie 4 października 1921 r. nastąpiło
uroczyste otwarcie na Dalkach pod Gnieznem.
W 1933 r. funkcję sekretarza generalnego TCL przejął
ks. Karol Milik. Niestety, II wojna światowa przyczyniła się do przerwania
pracy Towarzystwa Czytelni Ludowych oraz uniwersytetów ludowych.
Ostatecznie w czerwcu 1950 r., na żądanie Urzędu Bezpieczeństwa,
który twierdził, że jest to "organizacja klerykalna, wsteczna i niepotrzebna",
zlikwidowano TCL, a majątek przeszedł w ręce państwa.
Dopiero w 1989 r. zaistniały warunki do tego, by odtworzyć
ruch ludowy. Podobnie jak w przypadku zakładania uniwersytetu, tak
i tym razem nasza archidiecezja była pierwsza. W kwietniu 1989 r.
powołano Prymasowski Uniwersytet Ludowy w Strzelnie (PULS), a TCL
rozpoczęło starania o odzyskanie swoich własności. W 1993 r. Towarzystwo
zostało zarejestrowane w Sądzie Wojewódzkim w Poznaniu z działalnością
na obszar całej Polski.
Pomóż w rozwoju naszego portalu