STYCZEŃ

Francja. W Paryżu odbyło się w dniach 9-12 stycznia V Europejskie Forum Katolicko-Prawosławne, współorganizowane przez Radę Konferencji Biskupich Europy (CCEE) i Kościoły prawosławne z naszego kontynentu, z udziałem 12 przedstawicieli każdej ze stron. Przebiegało pod hasłem „Europa, która staje dzisiaj w obliczu strachu przed terroryzmem i wyzwania fundamentalizmu. Wartość osoby i wolność religijna”. Jednym z relatorów spotkania był bp Krzysztof Nitkiewicz z Sandomierza, który mówił nt. spójności społecznej w kontekście strachu. Omawiano takie zagadnienia jak łamanie prawa do wolności religijnej, przejawiające się w nietolerancji, dyskryminacji i prześladowaniach; fundamentalizm a terroryzm; spójność społeczna a zjawisko strachu – misja rządzących a wkład Kościoła, państwo prawa; zaangażowanie Kościołów w kierowanie konfliktami oraz we wspieranie dobra wspólnego i solidarności. Europejskie Fora Katolicko-Prawosławne mają za sobą 10-letnią przeszłość i odbywają się co dwa lata na przemian w kraju o większości katolickiej i prawosławnej.

Włochy. 15 stycznia Franciszek odwiedził parafię Matki Bożej w Setteville w rzymskiej dzielnicy Guidonia. Rozmawiał tam m.in. z dziećmi i młodymi ludźmi, uczęszczającymi na katechizację na terenie parafii. W improwizowanym przemówieniu do młodych przestrzegł, by nie byli chrześcijanami-papugami z ich słowami, słowami, słowami... [papież przypomniał tu popularną przed laty piosenkę włoską „Parole, parole, parole” – Słowa, słowa, słowa – KAI]”. Podkreślił, że świadectwo chrześcijańskie zawiera się w trzech słowach: "słowo, serce, dłonie”.

Ziemia Święta. Przedstawiciele dwunastu episkopatów krajowych z Europy, USA i Afryki Południowej pielgrzymowali w dniach 15-19 stycznia do Izraela i Palestyny. To międzynarodowe spotkanie biskupów odbyło się po raz 17. a głównym przedmiotem rozmów w Betlejem, Jerozolimie, Tel Awiwie i w innych miejscach była sytuacja na terenach palestyńskich, okupowanych od 50 lat przez armię izraelską. Kontakty te ukazały m.in. niekiedy drastyczne i dotkliwe ograniczenia w życiu codziennym Palestyńczyków. Jednym z tematów były skutki izraelskiego osadnictwa dla przyszłości bezpiecznego i demokratycznego państwa izraelskiego.

Filipiny. W Manili w dniach 16-20 stycznia odbył się IV Światowy Apostolski Kongres Bożego Miłosierdzia pod hasłem: „Komunia i misja”. Po raz pierwszy odbył się on na terenie Azji. Wzięło w nim udział ponad 6 tys. osób z 40 krajów świata. Specjalny wysłannik papieża - kard. Philippe Barbarin, arcybiskup Lyonu, podkreślił, że Franciszek wzywa wiernych, aby „szli dalej i szukali nowych dróg szerzenia orędzia miłosierdzia Bożego". „Chce on również, abyście szukali właściwych odpowiedzi na problemy społeczne naszych czasów” - powiedział. Z kolei arcybiskup Manili kard. Luis Tagle, będący jednocześnie przewodniczącym Caritas Internationalis, wezwał do pełnienia dzieł charytatywnych. Podczas tego zgromadzenia ulicami stolicy Filipin przeszedł "Marsz dla Życia", zorganizowany przez kościelne stowarzyszenia świeckich, który napiętnował falę „egzekucji pozaprawnych” wykonywanych na prawdziwych bądź domniemanych handlarzach narkotyków i przestępcach, w wyniku których zginęło dotychczas kilka tysięcy osób. Uczestnicy Kongresu odbywali „pielgrzymki miłosierdzia” do różnych filipińskich sanktuariów, odwiedzali sierocińce, domy ludności tubylczej oraz spotykali się z dziećmi ulicy, osobami w podeszłym wieku i uzależnionymi od narkotyków. Ponadto w mieście Bulacan na Luzonie odsłonięto największy na świecie, mierzący 30 metrów wysokości, obraz Miłosierdzia Bożego.

LUTY

Francja. W dniach 20-21 lutego w Paryżu odbyło się doroczne spotkanie Komitetu Wspólnego CCEE i Konferencji Kościołów Europejskich (KEK). Głównym jego tematem było "Wspólne dawanie świadectwa o Chrystusie i o Jego Ewangelii w coraz bardziej zeświecczonej Europie oraz dążenie do zacieśnienia współpracy". Szczególną okazją do spotkania było 45-lecie istnienia Komitetu Wspólnego. W obradach wziął udział abp Stanisław Gądecki, wiceprzewodniczący CCEE. "Przedmiotem licznych dyskusji był klimat społeczno-polityczny, naznaczony niestabilnością i poczuciem braku nadziei" – stwierdzono w komunikacie po spotkaniu. Ukazano różne punkty widzenia na przyszłość Europy, stojące przed nią wyzwania społeczne i polityczne, niepewność gospodarczą i tysiące pytań związanych z migracjami. Przypomniano też o fali zamachów terrorystycznych w Paryżu i w całej Francji, a także o tragicznych przykładach trudności, z jakimi dzisiejsza Europa musi się zmagać. Uczestnicy spotkani wyrazili solidarność nie tylko z ofiarami tych ataków, ale także z tymi, którzy są celem najnowszych przejawów terroryzmu na Bliskim Wschodzie, w Afryce i w Azji. Omawiano również specyficzne zagadnienia kościelne, m.in. analfabetyzm religijny i jak świadczyć o Ewangelii w coraz bardziej zeświecczonej i pluralistycznej Europie.

Włochy. W Rzymie 26 lutego odbyła się historyczna wizyta Franciszka w kościele anglikańskim Wszystkich Świętych, którego wspólnota wiernych obchodziła w tym roku 200-lecie obecności w Wiecznym Mieście. W kazaniu podczas nabożeństwa ekumenicznego papież zwrócił m.in. uwagę na takie czynniki sprzyjające współpracy ekumenicznej jak miłosierdzie, pojednanie i braterstwo.

MARZEC

Włochy. 25 marca Franciszek przebywał z wizytą w Mediolanie. Była to jego pierwsza podróż po Włoszech w 2017 r. W stolicy Lombardii spotkał się z rodzinami uchodźców i imigrantów, kapłanami i osobami konsekrowanymi, więźniami, dziećmi oczekującymi na przyjęcie sakramentu bierzmowania i odprawił Mszę św. w Monzie z udziałem miliona wiernych. W przemówieniu do kapłanów i osób konsekrowanych w mediolańskiej katedrze papież przestrzegł przed uniformizmem i relatywizmem, które próbują usunąć jedność z różności w społeczeństwie wielokulturowym, wieloreligijnym i wieloetnicznym. Podczas Mszy św. przestrzegł przed zawrotnym tempem życia, które okrada człowieka z nadziei i radości. „Paradoksalnie, kiedy wszystko ulega przyspieszaniu, aby budować teoretycznie lepsze społeczeństwo, w końcu nie mamy czasu na nic i dla nikogo. Tracimy czas dla rodziny, dla społeczności, tracimy czas na przyjaźń, na solidarność i na pamięć” - mówił papież. Podkreślił, że pytania dotyczą naszej tożsamości, życia naszych rodzin, naszych krajów i miast, życia naszych dzieci, młodzieży i wymagają nowego sposobu umiejscowienia siebie w historii. Nie zabrakło też dwugodzinnego spotkania z więźniami. Odbyło się ono w zakładzie karnym San Vittore, w którym kary odbywa 900 więźniów.

Hiszpania. W dniach 28-31 marca odbyło się w Barcelonie sympozjum zatytułowane "Szedł z nimi (Łk 24,15). Towarzyszenie młodym, by w wolności odpowiadali na wołanie Chrystusa". Jego organizatorami były CCEE, Konferencja Episkopatu Hiszpanii i archidiecezja barcelońska. W spotkaniu wzięli udział biskupi, księża i świeccy z 37 episkopatów naszego kontynentu i wspólnot międzynarodowych - w sumie 275 osób odpowiadających za duszpasterstwo młodzieży. Było to największe z dotychczasowych międzynarodowych spotkań przygotowujących przyszłoroczny Synod Biskupów nt. młodzieży.

KWIECIEŃ

Włochy. 2 kwietnia Franciszek odwiedził Carpi koło Modeny w regionie Emilii-Romanii. Głównymi punktami tej jego drugiej w tym roku podróży po Włoszech były: Msza św. na Placu Męczenników z udziałem 70 tys. osób, spotkania z kapłanami diecezjalnymi, osobami konsekrowanymi i seminarzystami oraz z osobami poszkodowanymi i ich rodzinami w wyniku trzęsienia ziemi sprzed 5 lat. W homilii podczas Mszy św. papież przestrzegł m.in. przed pozostawaniem w "ciemnych jaskiniach", które mamy w swoim wnętrzu, przed poszukiwaniem samych siebie, rozpamiętywaniem i pogrążaniem się w udręce oraz zachęcił, aby iść do Jezusa, wychodzić z "zastoju smutku bez nadziei" i rozwiązać "bandaże strachu", które utrudniają drogę. 29 maja 2012 to 60-tysięczne miasto i okolice nawiedziło silne trzęsienie ziemi, które pochłonęło 28 ofiar śmiertelnych.

Bośnia i Hercegowina. W dniach 26 marca-6 kwietnia w Medziugorie przebywał abp Henryk Hoser w celu przygotowania specjalnego raportu dla Stolicy Apostolskiej na temat autentyczności objawień Matki Bożej w tym miejscu. Spotkał się tam z członkami episkopatu Bośni i Hercegowiny, z posługującymi tam franciszkanami, z pielgrzymami oraz przedstawicielami działających tam wspólnot i inicjatyw. Po zakończeniu wizyty papieski wysłannik wskazał, że Medziugorie "jest miejscem niesłychanie płodnym duchowo" i wydaje pozytywne owoce. Z drugiej strony nie przesądza o tym, czy rzeczywiście objawia się tam Matka Boża. Rozstrzygnięcie w tej sprawie ma przynieść oczekiwane orzeczenie watykańskiej komisji doktrynalnej.

Włochy. 22 kwietnia po południu Franciszek odwiedził Sanktuarium Nowych Męczenników w bazylice pw. św. Bartłomieja (San Bartolomeo) na wyspie Tiberina w Rzymie. "Przyczyną każdego prześladowania jest nienawiść księcia tego świata względem tych, którzy zostali zbawieni i odkupieni przez Jezusa, przez Jego śmierć i zmartwychwstanie" – powiedział papież podczas wizyty. Sanktuarium powstało w 1999 roku z inicjatywy św. Jana Pawła II, który powierzył je Wspólnocie Sant'Egidio.

Egipt. W dniach 28-29 kwietnia Franciszek odwiedził Egipt. Spotkał się tam z prezydentem i władzami kraju, wielkim imamem sunnickiego Uniwersytetu Al-Azhar i z koptyjskim papieżem-patriarchą, uczestniczył w Międzynarodowej Konferencji „Religie i pokój” i odprawił Mszę św. z udziałem 20 tys. osób. Hasłem wizyty były słowa: „Papież pokoju w Egipcie pokoju”. Była to jego 18. podróż zagraniczna. Krótki, bo zaledwie 27-godzinny pobyt Ojca Świętego w Kairze miał wymiar międzyreligijny, ekumeniczny i duszpasterski. Przede wszystkim umocnił dialog Kościoła z islamem sunnickim i największym jego autorytetem, jakim jest stołeczny Uniwersytet Al-Azhar. Podczas zorganizowanej tam konferencji pokojowej papież wraz z imamem uczelni Ahmadem Al-Tajjebem, którego nazwał Bratem, zaapelował o głośne i wyraźnie „nie” wobec wszelkich form przemocy, zemsty i nienawiści popełnianych w imię religii lub Boga. "Dzisiaj potrzebni są budowniczowie pokoju, a nie podżegacze do walk; strażacy a nie podpalacze konfliktów; kaznodzieje pojednania a nie orędownicy zniszczenia" - powiedział Franciszek. Swój apel o odrzucenie wszelkiej ideologii zła, przemocy i wszelkich interpretacji ekstremistycznych powtórzył podczas spotkania z politykami i przedstawicielami życia społecznego Egiptu. Zaznaczył, że apel ten jest jak nigdy ważny i ponaglający nie tylko dla umęczonego wojną i terroryzmem Bliskiego Wschodu, ale również dla Europy i całego świata. Wizyta papieska była bez wątpienia wielkim wsparciem dla największego Kościołachrześcijańskiego Egiptu i dla wszystkich Koptów oraz pogłębiła dobre stosunki koptyjsko-katolickie. Franciszek przypomniał, że wyznawcy obu Kościołów są wezwani do dawania wspólnego świadectwa o Jezusie i do niesienia światu "naszej wiary". Przywołał też świadectwo "ekumenizmu krwi", przelanej zarówno w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, jak i w naszych czasach. Obecność papieża w Egipcie umocniła też "małą trzódkę" miejscowych katolików. Zachęcał ją, by "nie lękała się kochać wszystkich, przyjaciół i wrogów".

MAJ

Portugalia. Pod hasłem „Z Maryją, pielgrzym nadziei i pokoju”, w setną rocznicę objawień Matki Bożej w Fatimie, Franciszek przebywał w dniach 12-13 maja z pielgrzymką w tamtejszym sanktuarium maryjnym. Ogłosił świętymi dwoje z trojga uczestników wydarzeń z 1917 r.: Franciszka i Hiacyntę Marto. W Fatimie zgromadziło się ponad pół miliona wiernych z 55 krajów świata. Najliczniejszą po Portugalczykach grupę stanowili Polacy. Podczas modlitwy w Kaplicy Objawień papież błagał „o zgodę na świecie między wszystkimi narodami”. Zaznaczył, że przybywa tu „jako prorok i posłaniec, aby obmywać stopy wszystkim przy tym samym stole, który nas jednoczy”. Prosił Fatimską Królową Różańca, abyśmy byli w "radości Ewangelii, Kościołem ubranym na biało, w bieli wybielonej krwią Baranka, przelewaną również dziś w wojnach niszczących świat, w którym żyjemy". Podczas modlitwy różańcowej wieczorem w Kaplicy Objawień Ojciec Święty prosił: „Niech na każdego z wydziedziczonych i nieszczęśliwych, którym skradziono teraźniejszość, na każdego z wykluczonych i opuszczonych, którym odmawia się przyszłości, na każdą z sierot i ofiar niesprawiedliwości, którym nie pozwala się posiadać przeszłości, zstąpi błogosławieństwo Boga wcielonego w Jezusie Chrystusie”. Z kolei podczas Mszy św. kanonizacyjnej Franciszek podkreślił, że „mamy Matkę!”, „bardzo piękną Panią”, tak jak komentowali między sobą wizjonerzy z Fatimy, wracając do domu, 13 maja przed stu laty. „Pod opieką Maryi jesteśmy w świecie «stróżami poranka», którzy potrafią kontemplować prawdziwe oblicze Zbawiciela oraz odkryć młode i piękne oblicze Kościoła, który jaśnieje, gdy jest gościnny, wolny, wierny, ubogi w środki i bogaty w miłość” - powiedział do zgromadzonych. Oficjalnego zamknięcia roku jubileuszowego stulecia objawień w Fatimie dokonał 13 października biskup diecezji Leiria-Fatima Antonio Marto.

Włochy. 27 maja Ojciec Święty odwiedził Genuę. Podczas tej wizyty, która miała też wymiar osobisty, gdyż to właśnie stamtąd w 1929 r. jego ojciec i dziadkowie odpłynęli do Argentyny, Franciszek spotkał się m.in. z robotnikami, duchowieństwem i młodzieżą. Ponieważ zależało mu na jak najbardziej spontanicznym charakterze wizyty, dlatego nie wygłaszał przemówień, ale odpowiadał na pytania zebranych. Zjadł obiad z przedstawicielami najuboższych i odwiedził chore dzieci w szpitalu pediatrycznym. Zwieńczeniem wizyty była Msza św. dla ogółu wiernych. W przemówieniu do pracowników zakładów stalowych Ilva papież mówił o godności ludzkiej pracy i o ochronie praw pracowniczych. Na spotkaniu z biskupami, księżmi, osobami życia konsekrowanego i seminarzystami w katedrze św. Wawrzyńca Franciszek, odpowiadając na pytania, wyznał, że boi się księży statycznych i zachęcił duchownych do życia w braterstwie i jedności. Zauważył, iż takiej postawie bardzo przeszkadzają egoizm, obmowy, plotkarstwo, zazdrość. Z kolei młodych zachęcał, aby byli misjonarzami wśród swych rówieśników. Zauważył, że aby być misjonarzem, trzeba najpierw zmienić własne postrzeganie świata, nie przechodzić przez życie jak turysta. Przestrzegł też młodych misjonarzy przed obłudą, gdyż przyjmowanie takiej postawy już w młodości jest samobójstwem.

CZERWIEC

Włochy. W klasztorze Matki Bożej z Góry Karmel w Lago del Garda koło Bergamo w dniach 6-9 czerwca obradował światowy Sobór Rosyjskiego Bizantyńskiego Kościoła Katolickiego - pierwszy od rewolucji październikowej 1917 r. Uczestniczyli w nim delegaci z pięciu kontynentów. Do Kościoła tego należy w Rosji 30 tys. wiernych. Choć oficjalnie jego wyznawcy nie są zarejestrowani, państwo toleruje ich istnienie. Ich opiekunem z ramienia łacińskiego episkopatu rosyjskiego jest biskup diecezji Przemienienia Pańskiego w Nowosybirsku Joseph Werth SI.

Włochy. Franciszek złożył w rzymskim Kwirynale 10 czerwca oficjalną wizytę prezydentowi Sergio Mattarelli. W wygłoszonym z tej okazji przemówieniu wspomniał m.in. o swoich włoskich korzeniach i mówił o bieżących wydarzeniach i problemach takich, jak terroryzm, o trudnościach, jakie ma szczególnie młodzież w znalezieniu „stałej i godnej pracy". Wyraził Włochom wdzięczność za przyjmowanie licznych uchodźców, którzy przybywają do wybrzeży tego kraju.

USA. Żadna religia nie doświadcza tak wielu represji jak chrześcijaństwo - wynika z opublikowanych 12 czerwca badań Centrum Badawczego Pew w Stanach Zjednoczonych. Wspólnoty chrześcijańskie są szczególnie prześladowane w krajach Bliskiego i Środkowego Wschodu, Afryce Północnej, gdzie większość stanowią wyznawcy islamu. Opierając się na danych z 2015 ośrodek stwierdził, że w 128 krajach wspólnoty chrześcijańskie były dyskryminowane lub prześladowane przez rządy lub różne grupy społeczne. Z kolei według najnowszego „Indeksu prześladowań” Międzynarodowego Dzieła Chrześcijańskiego „Open Doors” (Otwarte Drzwi) ponad 215 mln chrześcijan na świecie jest narażonych na szczególnie silne prześladowania. Pierwszą dziesiątkę krajów na tej niechlubnej liście tworzą kolejno: Korea Północna, Somalia, Afganistan, Pakistan, Sudan, Syria, Irak, Iran, Jemen i Erytrea.

Włochy. Franciszek udał się 20 czerwca do Bozzolo (w prowincji Mantua i diecezji Cremona) oraz Barbiany (prowincja i diecezja florencka), aby modlić się przy grobach księży Primo Mazzolariego (1890-1959) i Lorenzo Milaniego (1923-67). Wizyta miała charakter prywatny. Ks. Mazzolari był zwolennikiem „Kościoła ubogich”, wolności religijnej, pluralizmu, dialogu z osobami dalekimi od Kościoła oraz zdecydowanym przeciwnikiem ideologii faszystowskiej i wszelkich form niesprawiedliwości i przemocy (m.in. ukrywał i uratował w czasie wojny wielu Żydów i antyfaszystów). Z kolei ks. Milani był czołowym przedstawicielem katolicyzmu społecznego, zaangażowanym w nauczanie ludzi ubogich, bronił prawa do sprzeciwu sumienia. Był także publicystą i wybitnym pedagogiem.

LIPIEC

Rumunia. W Bukareszcie odbyło się w dniach 30 czerwca-3 lipca 45. spotkanie sekretarzy generalnych CCEE. Głównym tematem była rola i misja Kościoła, a zwłaszcza konferencji biskupich, w „pluralistycznej” Europie, rozpoznawanie wyzwań i wymiana doświadczeń między poszczególnymi krajami. Mówiono wiele o wyzwaniach, jakie stoją przed Kościołami lokalnymi w związku z pluralizmem kulturowym, ekonomicznym, politycznym, społecznym, nie tylko poglądów i idei, ale też w stylu życia oraz różnorodności wyznań i religii. Odniesiono się również do "pluralizmu" wewnątrz Kościoła, czego odzwierciedleniem jest różnorodność działających w nim ruchów, stowarzyszeń i grup.

Irak. Premier Iraku Hajder al-Abadi ogłosił 9 lipca zwycięstwo nad siłami Państwa Islamskiego w Mosulu na północy kraju i wyzwolenie tego miasta, z którego dżihadyści utworzyli swą stolicę w Iraku i gdzie w 2014 r. proklamowany został samozwańczy kalifat. "Ta wspaniała wiadomość ma wielkie znaczenie dla przyszłości naszego kraju" - powiedział syryjskokatolicki arcybiskup miasta Petros Mouche. Do zrujnowanego miasta zaczęli wracać jego mieszkańcy, wśród nich wielu chrześcijan. Dla nich jednym z największych problemów są dawni sąsiedzi - rodziny muzułmańskie, które pomagały Państwu Islamskiemu w ciągu trzech lat okupacji i którym trudno teraz od razu zaufać, pomimo zapewnień z ich strony. Zachodnia część Mosulu została zrównana z ziemią, a stanowi ona 80 proc. całego miasta. Z dziesięciu szpitali dziewięć zostało zniszczonych, a także sześć mostów, 63 kościoły i meczety oraz 11 tys. domów.

Ukraina. W dniach 11-16 lipca przebywał w Ukrainie na zaproszenie tamtejszego Kościoła greckokatolickiego prefekt Kongregacji Kościołów Wschodnich kard. Leonardo Sandri. Odwiedził Kijów, a następnie Charków, Kramatorsk i Słowiańsk na wschodzie kraju, gdzie zapoznał się z trudną sytuacją miejscowej ludności, spowodowaną agresją rosyjską, oraz sanktuarium maryjne w Zarwanicy i Lwów na zachodzie.

Wenezuela. W atmosferze wojny domowej z licznymi ofiarami podczas protestów przeciwko socjalistycznemu prezydentowi Nicolasowi Maduro 18 sierpnia wybrano Zgromadzenie Konstytucyjne, w którego skład weszli jedynie zwolennicy partii rządzącej. Podjęto jednomyślną decyzję o przejęciu parlamentu, w którym od wyborów w 2015 r. dominowała opozycja. Maduro zignorował ostrą krytykę ze strony Kościoła, który zarzucił mu dążenie do dyktatury. Także papież i Watykan apelowali o jedność narodową, zachowanie państwa prawa, nowe wybory, uwolnienie więźniów politycznych a w obliczu trwającego obecnie kryzysu gospodarczego - o otwarcie korytarzy humanitarnych z żywnością i środkami medycznymi. W krwawo tłumionych protestach społecznych od kwietnia zginęło ponad 130 osób.

SIERPIEŃ

Liban. W dniach 10-13 sierpnia w Dimane koło Bejrutu odbyło się 25. posiedzenie Rady Patriarchów Katolickich Wschodu. W obradach pod hasłem „Nadzieja i opór” uczestniczyli zwierzchnicy sześciu katolickich Kościołów wschodnich i Łacińskiego Patriarchatu Jerozolimy. Podsumowując obrady zaapelowali oni o ochronę obecności chrześcijan na Bliskim Wschodzie oraz rozdział państwa i religii w krajach tego regionu a niemożność przywrócenia pokoju na tym obszarze i powrotu uchodźców do swej ojczyzny nazwali "znakiem hańby XXI wieku". Rosja. W dniach 21-24 sierpnia wizytę złożył sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej kard. Pietro Parolin. Złożyły się na nią spotkania i rozmowy w Moskwie z patriarchą Cyrylem, metropolitą Hilarionem, szefem rosyjskiej dyplomacji Siergiejem Ławrowem, prezydentem Federacji Rosyjskiej Władimirem Putinem w Soczi oraz Msza św. dla katolików w moskiewskiej katedrze. Wizyta kard. Parolina miała charakter państwowy i tym samym wymiar polityczny. Jedynym jej akcentem religijnym była Msza św. dla rosyjskich katolików w moskiewskiej katedrze pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Nie było natomiast ani jednej ceremonii o charakterze religijnym czy chociażby krótkiego, wspólnego ekumenicznego nabożeństwa z prawosławnymi. Nie rozmawiano też o kolejnym spotkaniu Franciszka i Cyryla w Moskwie lub kraju trzecim. Natomiast w rozmowach szeroko omawiano sytuację międzynarodową i poszukiwania pokojowych, sprawiedliwych i trwałych rozwiązań konfliktów, szczególnie na Bliskim Wschodzie, na Ukrainie i w Wenezueli. W trakcie spotkań poruszono także tematy drażliwe, ale jak się wyraził kardynał "zawsze z wolą budowania i przezwyciężania istniejących trudności”. Jednym z nich była kwestia Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, którego istnienie interpretowane jest wciąż przez stronę prawosławną jako rzekoma "przeszkoda w rozwoju relacji z Kościołem katolickim". Ponadto kard. Parolin wskazał na konieczność zajęcia się na forum politycznym takimi sprawami, jak pozwolenia na pobyt związany z pracą dla nierosyjskich pracowników kościelnych (duchownych zagranicznych) i zwrot niektórych budynków kościelnych, które są konieczne dla opieki duszpasterskiej nad katolikami w Rosji. W czasie wspólnej konferencji prasowej z szefem rosyjskiej dyplomacji kardynał przypomniał władzom Federacji Rosyjskiej, że jej postępowanie wobec Krymu nie odpowiada prawu międzynarodowemu. Wezwał Rosję, aby przestała łamać prawo międzynarodowe i aby szukała takiego wyjścia z obecnej sytuacji, które zadowoliłoby sąsiednie kraje i całą wspólnotę międzynarodową.

WRZESIEŃ

Kolumbia. W dniach 6-10 września Franciszek odwiedził Bogotę, Villavicencio, Medellín i Cartagenę. Hasłem wizyty były słowa „Zróbmy pierwszy krok”, które nawiązywały do procesu pojednania po trwającej 50 lat wojnie domowej w Kolumbii. Była to 20. zagraniczna podróż apostolska papieża, a piąta do Ameryki Łacińskiej. W odprawianych przez niego Mszach św. i innych wydarzeniach uczestniczyło w sumie około 6,8 mln wiernych. Na pielgrzymkę złożyły się m.in. cztery Msze św., beatyfikacja dwóch kolumbijskich kapłanów-męczenników: bp. Jezusa Emila Jaramillo Monsalve i ks. Piotra Marię Ramíreza Ramosa, spotkania z władzami, biskupami, Latynoamerykańską Radą Biskupią (CELAM), z duchowieństwem, niepełnosprawnymi i młodzieżą. Papież zapowiadał, że jego podróż do Kolumbii miała „pomóc temu krajowi w postępie na drodze pokoju”. Dlatego tematyka większości jego wystąpień skupiała się wokół tej sprawy. W tym kontekście najmocniej słowa papieża wybrzmiały podczas zgromadzenia modlitewnego w Villavicencio: "Kolumbio, otwórz swe serce ludu Bożego i pozwól się pojednać. Nie bój się prawdy i sprawiedliwości. [...] Nadszedł czas, aby rozbroić wrogość, zrezygnować z zemsty i otworzyć się na współistnienie w oparciu o sprawiedliwość, prawdę i stworzenie prawdziwej kultury braterskiego spotkania". Ponadto papież zachęcał Kolumbijczyków do wspierania kultury spotkania, która wymaga umieszczenia w centrum wszelkich działań politycznych, społecznych i gospodarczych godności osoby ludzkiej i poszanowania dobra wspólnego. Młodych Kolumbijczyków wezwał do rozpoznawania i rozumienia cierpienia innych, do bycia promotorami kultury spotkania, przebaczenia, aby pomagali w uzdrowieniu serc i zarażeniu młodzieńczą nadzieją. Podczas spotkania z biskupami przestrzegł, by nie byli kastą funkcjonariuszy uginających się przed dyktaturą chwili obecnej i aby nie ulegali "pochlebstwom ze strony obecnych możnych". Podczas Mszy św. w intencji pokoju i sprawiedliwości w Bogocie wezwał Kolumbijczyków: "Bądźcie budowniczymi pokoju promującymi życie". W Cartagenie - mieście św. Piotra Klawera - papież zaznaczył, że zarówno ten święty, jak żyjąca w czasach nam bliższych św. Maria Bernarda Bütler, ukazali drogę prawdziwej rewolucji. Jest to rewolucja ewangeliczna, a nie ideologiczna, „która prawdziwie wyzwala osoby i społeczeństwa od niewolnictwa dnia wczorajszego i niestety także dnia dzisiejszego" - podkreślił Ojciec Święty.

Niemcy. W dniach 10-12 września w Münsterze i Osnabrücku odbyło się międzynarodowe spotkanie z cyklu „Ludzie i religie” organizowane przez rzymską Wspólnotę św. Idziego. Wzięło w nim udział ok. 5 tys. osób i zakończyło się ono wspólnym apelem przedstawicieli różnych Kościołów i religii o "nowe drogi pokoju" odrzucające wojnę, terroryzm i przemoc na podłożu religijnym.

PAŹDZIERNIK

Włochy. 1 października Franciszek odwiedził Cesenę i Bolonię i była to jego 19. podróż apostolska na terenie Włoch. Okazją do jego niespełna dwugodzinnego pobytu w Cesenie - niewielkim miasteczku w środkowych Włoszech - była 300. rocznica urodzin właśnie tam Piusa VI (25 lutego 1717). Papież zaapelował tam o ofiarną politykę jako służbę dobru wspólnemu i o odważne świadczenie o wierze i Ewangelii. W Bolonii, do której przyjechał na Diecezjalny Kongres Eucharystyczny, wezwał do poszukiwania mądrych i dalekowzrocznych rozwiązań złożonych problemów naszych czasów, a także do tworzenia „nowego humanizmu europejskiego” - Europy macierzyńskiej, „która pomna na swoją kulturę, dawałaby swym dzieciom nadzieję i byłaby narzędziem pokoju dla świata”. Przypomniał też o potrzebie miłosierdzia wobec migrantów, gdyż bez niego drugi człowiek pozostaje obcym, wręcz wrogiem i nie może stać się bliźnim oraz wskazał na konieczność takich decyzji, które umożliwiłyby większej liczbie krajów stworzenie programów prywatnego i wspólnotowego wsparcia uchodźców oraz pozwoliłyby na otwarcie korytarzy humanitarnych dla migrantów w sytuacjach najtrudniejszych. W bazylice św. Petroniusza Franciszek wziął udział w "Obiedzie Solidarności". Zjadł go z tysiącem ubogich, uchodźców i więźniów, podopiecznych bolońskich organizacji dobroczynnych.

Brazylia. W dniach 10-12 października obchodzono jubileusz 300. rocznicy znalezienia w 1717 r. figury Matki Bożej w Aparecidzie, najważniejszym miejscu pielgrzymkowym kraju. Z tej okazji Franciszek ofiarował sanktuarium "Czarnej Madonny" złotą różę. W sumie w roku jubileuszowym bazylikę, która jest drugą co do wielkości świątynią katolicką na świecie, odwiedziło 13 mln wiernych.

Węgry. W Budapeszcie odbyło się w dniach 18-19 października spotkanie przewodniczących episkopatów Węgier, Czech, Słowacji, Chorwacji i Polski. "Europa musi być prawdziwą rodziną narodów, której członkowie wzajemnie się szanują, poznają i troszczą się o wspólne wartości" – napisali biskupi po spotkaniu. Zadeklarowali oni konkretną pomoc uchodźcom mieszkającym na Bliskim Wschodzie, czekającym na możliwość powrotu do swoich miast i gmin. Episkopat Polski reprezentował abp Marek Jędraszewski z Krakowa.

Niemcy. Uroczystym nabożeństwem w symbolicznym miejscu - kościele zamkowym w Wittenberdze oraz aktem państwowym zakończyły się 31 października roczne uroczystości Jubileuszu Reformacji. Tradycja mówi, że na drzwiach tej świątyni Marcin Luter przed 500 laty miał przybić tekst swoich 95 tez. Akt ten przyjmuje się za początek reformacji. Przewodniczący Rady Kościołów Ewangelickich w Niemczech (EKD), bp Heinrich Bedford-Strohm w sposób szczególny podziękował papieżowi za jego „znaki pojednania między Kościołami” i dodał: "A gdy kiedyś przyjedziesz do Wittenbergi, to w pół wieku od spalenia bulli ekskomunikacyjnej powitamy Cię z całego serca!”. W uroczystości uczestniczyli m.in. najwyżsi przedstawiciele władz państwowych z prezydentem Niemiec Frankiem-Walterem Steinmaierem na czele, kanclerz Angelą Merkel i przewodniczącym Bundestagu Wolfgangiem Schäuble. Kościół katolicki reprezentował przewodniczący Niemieckiej Konferencji Biskupów kard. Reinhard Marx.

LISTOPAD

Białoruś. W Mińsku w dniach 27 września-1 października obradowało zgromadzenie plenarne Rady Konferencji Biskupów Europy (CCEE). Wzięli w nim udział przewodniczący episkopatów i ich delegaci, oraz zaproszeni goście - w sumie 79 osób, reprezentujących 45 państw. Na czele polskiej delegacji stał abp Stanisław Gadecki, przewodniczący KEP i wiceprzewoniczący CCEE. Głównym tematem obrad była sytuacja młodych ludzi w odniesieniu do współczesności: ich pragnień, potrzeb, obaw, oczekiwań i relacji, a także wyzwań, jakie dzisiejszy, nieustannie zmieniający się świat stawia przed Kościołem w kontekście jego działalności duszpasterskiej i głoszenia Ewangelii tej szczególnej grupie osób, stanowiących przyszłość Kościoła. Spotkanie zakończyło się apelem o “znalezienie dróg, dzięki którym głos Pana Jezusa ponownie rozbrzmi w sercach «człowieka europejskiego», w kulturze i społeczeństwie” oraz zapewnienie o wierze i ufności w młodych ludzi, którzy potrzebują towarzyszenia pasterzy Kościoła. Kolejne zgromadzenie plenarne CCEE odbędzie się w dn. 13-16 września 2018 r. w Poznaniu.

Włochy. Franciszek modlił się 2 listopada przy grobach żołnierzy II wojny światowej na cmentarzu amerykańskim w Nettuno. Spoczywają na nim żołnierze z USA, polegli w walkach na Półwyspie Apenińskim, począwszy od desantu na Sycylii w lipcu 1943, następnie w Salerno i w Anzio. W drodze powrotnej papież zatrzymał się w Grotach Ardeatyńskich na przedmieściach Wiecznego Miasta, gdzie pozdrowił zgromadzonych tam krewnych osób, które padły ofiarą masowej egzekucji 335 Włochów i Żydów, dokonanej przez gestapo 24 marca 1944.

Mjanma. W dniach 27-30 listopada Franciszek odwiedził Mijanmę (dawną Birmę). Była to pierwsza podróż głowy Kościołakatolickiego do tego południowoazjatyckiego kraju, którego ok. 90 proc. mieszkańców wyznaje buddyzm, a katolików jest ok. 700 tys. Jej hasłem były słowa: „Miłość i Pokój”. Na wizytę złożyły się m.in. Msze św. na błoniach w Yangonie (Rangunie) z udziałem 150 tys. wiernych oraz spotkania: z 5-tysięczną rzeszą młodzieży w katedrze, z Najwyższą Radą Mnichów Buddyjskich „Sangha”, z biskupami i przedstawicielami władz. Był to też pierwszy etap 21. podróży zagranicznej Franciszka, w ramach której odwiedził on jeszcze Bangladesz. W duchu "miłości i pojednania" oraz "jedności w różnorodności" papież udał się po raz kolejny w podróż apostolską na "peryferie świata" - do kraju, w którym 80 proc. ludności to ludzie ubodzy, z czego 40 proc. żyje w skrajnej nędzy. Spędził cztery dni w ponad 52-milionowym państwie, które po 60 latach dyktatury wojskowej weszło wprawdzie w 2011 na drogę demokracji, nadal jednak jest szarpane konfliktami z mniejszościami etnicznymi i rozdarte dramatycznym kryzysem związanym z ludem Rohindża. Swoją wizytą Franciszek przede wszystkim umocnił miejscową "małą trzódkę" tamtejszego dynamicznie rozwijającego się Kościoła, która pragnie służyć budowaniu jedności w różnorodności, mimo istniejących ograniczeń i murów. Jedność ta wyraża się także we wspólnych działaniach, zwłaszcza z buddystami na rzecz pokoju, poszanowania godności człowieka i pojednania. Wraz z przewodniczącym "Sanghy" papież potępił terroryzm i ekstremizm religijny. Wyznawców różnych religii wezwał do dialogu i poszanowania "słusznej różnorodności", gdyż prawdziwy dialog spogląda w przyszłość, buduje jedność w służbie dobru wspólnemu i zwraca uwagę na potrzeby wszystkich obywateli, zwłaszcza ubogich, pokrzywdzonych i tych, którzy nie mają głosu. W szerokim kontekście papieska wizyta potwierdziła też, że przyszłość chrześcijaństwa leży w Azji.

GRUDZIEŃ

Bangladesz. W dniach 30 listopada-2 grudnia Franciszek przebywał w muzułmańskim w większości Bangladeszu i jego stolicy - Dhace. Na wizytę, która przebiegała pod hasłem „Zgoda i Pokój”, złożyły się m.in.: Msza św. w parku Suhrawardy Udyan z udziałem ok. 100 tys. wiernych, spotkania z władzami, wyznawcami różnych religii, z biskupami, księżmi, zakonnikami i 7 tys. młodzieży. Franciszek był trzecim Następcą św. Piotra, który odwiedził Bangladesz. "Złoty Bengal" był ostatnim etapem podróży apostolskiej Franciszka na "peryferie" świata - do kraju o wielkiej przewadze muzułmanów, biednego i przeludnionego (160 mln mieszkańców), pełnego problemów społecznych, politycznych i ekologicznych. Katolicy stanowią tam niewielką, 350-tysięczną mniejszość, która wraz z wyznawcami innych religii coraz to doświadcza prześladowań i zamachów ze strony islamskich fundamentalistów. Papież umocnił ducha tolerancji, pojednania i pokoju wśród bengalskich katolików i z wielkim uznaniem mówił o ich służbie ubogim przez apostolat edukacyjny, szpitale, kliniki i ośrodki zdrowia oraz różnorodność dzieł charytatywnych. Tamtejsze społeczeństwo zachęcił przede wszystkim do poszukiwania zgody między różnymi warstwami społecznymi: bogatymi i biednymi, uprzywilejowanymi i pokrzywdzonymi oraz do dialogu i poszanowania "słusznej różnorodności". Przywódców religijnych wezwał do kształtowania kultury spotkania, dialogu i współpracy w służbie rodzinie ludzkiej oraz zachęcił do przeciwdziałania wirusowi politycznej korupcji, destrukcyjnym ideologiom religijnym, pokusie zamykania oczu na potrzeby ubogich, uchodźców, prześladowanych mniejszości i najsłabszych. W kontekście dyplomatycznym wizyta Franciszka w obu azjatyckich krajach należała do bardzo "delikatnych" a to za sprawą muzułmańskiego ludu Rohindża, z którego ponad 630 tys. osób uciekło przed brutalnymi prześladowaniami z sąsiedniej Mijamy i znalazło schronienie w Bangladeszu. W Mjanmie na wyraźne żądania zarówno miejscowych władz, jak i biskupów papież nie wymieniał nazwy tej grupy etnicznej. W Bangladeszu natomiast otwarcie nawiązał do kryzysu związanego z “uchodźcami z Rakhine” i wezwał do „zdecydowanych” działań międzynarodowych w sprawie jego rozwiązania. Nie tylko zresztą mówił o nich, ale też spotkał się i rozmawiał z grupą 18 muzułmańskich uchodźców Rohindża oraz poprosił ich o przebaczenie w imieniu tych, którzy ich prześladowali, zadając im tak wiele cierpień.

Świat. Przez cały rok 2017 trwały dyskusje wokół posynodalnej adhortacji papieskiej „Amoris Laetitia”, będącej podsumowaniem XIV Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów nt. rodziny, które odbyło się w październiku 2015 r. Najwięcej polemik wzbudził jej rozdział VIII, zatytułowany „Towarzyszyć, rozpoznać i włączyć to, co kruche” nt. sytuacji osób rozwiedzionych, żyjących w nowych związkach. Szerokim echem odbił się upubliczniony list czterech kardynałów, zatytułowany „«Dubia» [Wątpliwości]. W poszukiwaniu wyjaśnień. Apel o rozwiązanie węzłów w «Amoris Laetitia»”. Kardynałowie: Amerykanin Raymond Leo Burke, Niemcy – Walter Brandmüller i Joachim Meisner oraz Włoch Carlo Caffarra wyrazili wątpliwości dotyczące niektórych punktów dokumentu papieskiego, m.in. czy obecnie można w pewnych wypadkach udzielać rozgrzeszenia i w konsekwencji dopuszczać do Komunii św. osoby, które - mając zawarty ważnie związek małżeński - żyją z inną osobą i współżyją z nią seksualnie. Papież nie odpowiedział wprost na list purpuratów, ale uznał wykładnię, jaką wobec tego spornego fragmentu zaproponowali biskupi regionu Buenos Aires. Napisali oni m.in., że gdy nie można uzyskać stwierdzenia nieważności wcześniej zawartego małżeństwa, a opcja wstrzemięźliwości seksualnej faktycznie może być niewykonalna, możliwe jest dalsze rozeznanie. "Jeśli rozpozna się, że w konkretnym przypadku istnieją ograniczenia, które zmniejszają odpowiedzialność i winę, szczególnie gdy osoba uważa, iż popadłaby w kolejne uchybienia, ze szkodą dla dzieci z nowego związku, to «Amoris laetitia» otwiera możliwość dopuszczenia do sakramentów pojednania i Eucharystii" - napisali hierarchowie argentyńscy, tłumacząc przy tym, że sakramenty te pozwolą tej osobie na dalsze dojrzewanie w wierze mocą łaski Bożej. Zaznaczyli jednak, że należy unikać traktowania tej możliwości jako bezwarunkowego dopuszczenia do sakramentów, tak jakby każda sytuacja je usprawiedliwiała. Papieski list do biskupów regionu Buenos Aires w tej sprawie znalazł się 6 grudnia w oficjalnym zbiorze nauczania papieskiego i został opublikowany na stronie internetowej "Acta Apostolicae Sedis". Swoją decyzję papież opatrzył komentarzem, że "lepszej wykładni AL nie ma". Z kolei 24 września z zarzutami propagowania herezji i apelem o skorygowanie błędów zwróciła się do Franciszka grupa 62 duchownych i świeckich w liczącym 25 stron dokumencie zatytułowanym „Correctio Filialis de haeresibus propagatis” [Synowska korekta dotycząca szerzenia herezji]. Zdaniem autorów papież w swej adhortacji, a także w innych związanych z nią wypowiedziach podtrzymuje siedem "stwierdzeń heretyckich" odnośnie do małżeństwa, życia moralnego i przyjmowania sakramentów oraz że spowodował on szerzenie się tych "heretyckich opinii" w Kościele katolickim. Za szczególnie naganne sygnatariusze dokumentu uznali aprobowanie przez papieża przekonania, że posłuszeństwo prawu Bożemu może być w pewnych sytuacjach niemożliwe albo niezbyt pożądane, a Kościół może w pewnych sytuacjach akceptować, by cudzołóstwo było uważane za możliwe do pogodzenia z byciem katolikiem praktykującym. W obronie Franciszka wystąpiła natomiast międzynarodowa grupa „Pro Pope Francis”, którą tworzy prawie stu przedstawicieli duchowieństwa katolickiego i życia publicznego, m.in. znani teologowie księża Paul Zulehner z Wiednia i Tomáš Halík z Pragi. W swym liście poprosili oni papieża, by nie schodził z wytyczonej przez siebie drogi i wyrazili uznanie, że w krótkim czasie udało mu się zreformować kulturę duszpasterską oraz że leżą mu na sercu „zranieni” ludzie, a także zraniona przyroda. Według nich papież „postrzega Kościół w skrajnych sytuacjach życiowych jako szpital polowy”.

USA/Ziemia Święta. Wypełniając swoje przedwyborcze obietnice, prezydent USA Donald Trump 6 grudnia zadecydował arbitralnie, wbrew rezolucjom ONZ i opinii międzynarodowej, że amerykańska ambasada zostanie przeniesiona z Tel Awiwu do Jerozolimy. De facto uznał więc to miasto za stolicę Izraela. Reakcja Palestyńczyków i świata arabskiego była natychmiastowa: radykalne islamskie organizacje Hamas i Hezbollah wezwały do nowego antyizraelskiego powstania – intifady. W różnych miastach na Zachodnim Brzegu Jordanu, w Strefie Gazy oraz we wschodniej Jerozolimie dochodziło do starć z udziałem Palestyńczyków i wojsk izraelskich. Franciszek zaapelował o przestrzeganie szczególnego status quo Jerozolimy jako świętego miasta wyznawców trzech religii monoteistycznych: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Zaznaczył przy tym, że Jerozolima jest szczególnie powołana do pokoju, gdyż stanowi dziedzictwo kulturowe całej ludzkości.

Szwajcaria. W dniach 28 grudnia-1 stycznia 2018 r. w Bazylei odbyło się 40. Europejskie Spotkanie Młodych, organizowane przez ekumeniczną Wspólnotę z Taizé. Polacy stanowili jedną czwartą wśród 20 tys. uczestników. W programie spotkania oprócz wspólnych modlitw znalazły się warsztaty tematyczne z zakresu duchowości, poznawania Kościoła, tematów społecznych, relacji między sztuką i wiarą.